Nie ma wrzosu bez ognia

Mija pół roku od pierwszego w Polsce eksperymentu naukowego, przeprowadzonego na terenie dawnego poligonu, obecnie administrowanego przez Nadleśnictwo Przemków.

Dokładnie 18 marca 2015 r. wypalono tam w sposób kontrolowany około 5 ha suchych wrzosowisk, które są jednym z siedlisk Natura 2000 (Kod 4030 – suche wrzosowiska Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion) w Polsce. Wrzosowiska położone są w obszarze siedliskowym Natura 2000 Wrzosowisko Przemkowskie PLH020015.
Celem eksperymentu było zastosowanie wypalania, jako metody ochrony czynnej wrzosowisk, które są w głównej mierze antropogenicznym siedliskiem przyrodniczym i wręcz wymagają wypalania jako czynnika kształtującego jego dalszy rozwój i zachowanie właściwej struktury i funkcji. Przy okazji użycia kontrolowanego wypalania zademonstrowano służbom ratowniczym zasady i techniki użycia ognia, jako sposobu, który może być wykorzystywany w prowadzeniu działań ratowniczo-gaśniczych.
Doświadczenie zostało przygotowane we współpracy Lasów Państwowych, Państwowej Straży Pożarnej pod nadzorem merytorycznym Instytutu Badawczego Leśnictwa, wspomaganego przez ekspertów zagranicznych z Niemiec, Hiszpanii i Szwecji. Zabezpieczenie przeciwpożarowe terenu, na którym przeprowadzono wypalanie, zapewniały jednostki PSP z województwa dolnośląskiego, według wcześniej opracowanego planu. Trwający 80 minut kontrolowany pożar strawił całkowicie będący już w fazie degeneracji wrzos oraz nalot sosnowy. Przebieg wypaleń został dokładnie udokumentowany m.in. przy pomocy drona wyposażonego w kamerę. Po eksperymencie wszyscy zadawali sobie pytanie jak ogień wpłynie na ekosystem i czy nie spowoduje w nim negatywnych skutków.

Stan wrzosowiska w czerwcu 2015 roku

Zdecydowano, że konieczne jest monitorowanie przez służbę leśną i naukowców regeneracji wrzosowiska, co w przypadku pozytywnych efektów mogłoby stworzyć podstawy do opracowania zasad stosowania wypalania w ochronie przyrody i gospodarce leśnej, które są często stosowane w Ameryce Północnej i Skandynawii. Monitoring przyrodniczy prowadzony jest przez Wydział Nauk Biologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego oraz przez Laboratorium Ochrony Przeciwpożarowej Lasu IBL.

Stan wrzosowiska we wrześniu 2015 roku

Obszar pożarzyska już pokrywa młode pokolenie wrzosu, które szybko sie regeneruje. Zabite przez ogień samosiewy sosny nie będą przeszkadzały w jego odradzaniu. Kwitnący młody wrzos wabi już pszczoły. Świeża trawa jest zgryzana przez zwierzynę, której liczne ślady są widocznie na pożarzysku. Zaobserwowano także na jego obrzeżu ślady wilków, a podczas jednej z wizji terenowych obecność ptasich drapieżników.

Tropy wilków na pożarzysku

Z doraźnych obserwacji można zauważyć, że szybko wraca na wrzosowisko życie biologiczne, kontrolowane wypalanie nie wywołało zdecydowanie ujemnych skutków lecz wpłynęło na przywrócenie jego struktury i funkcji. Wyniki badań zostaną opublikowane i określą efekty stosowania wypalania, jak i wnioski na przyszłość, co do stosowania w określonych warunkach siedliskowych. Generalnie jednak ogień w ekosystemach jest zjawiskiem negatywnym, który powoduje zarówno starty gospodarcze, biologiczne oraz jest zagrożeniem dla ludzi i ich gospodarstw.

Ryszard Szczygieł, Mirosław Kwiatkowski, Bartłomiej Kołakowski
Laboratorium Ochrony Przeciwpożarowej IBL
Zdjęcia: Mirosław Kwiatkowski