Wpływ prowadzonej gospodarki leśnej na populacje wybranych gatunków ptaków interioru leśnego w lasach nizinnych Polski.

17 października 2018 r. w Instytucie Badawczym Leśnictwa odbyło się seminarium naukowe pt. „Wpływ prowadzonej gospodarki leśnej na populacje wybranych gatunków ptaków interioru leśnego w lasach nizinnych Polski”.

Seminarium miało na celu podsumowanie wyników badań prowadzonych w latach 2016-2018 w ramach grantu badawczego sfinansowanego przez Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych. Specjaliści z Pracowni Biologii Lasu Uniwersytetu Wrocławskiego (UW), Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków (OTOP), Muzeum i Instytutu Zoologii PAN w Warszawie (MiZ PAN) oraz Instytutu Badawczego Leśnictwa (IBL) przez trzy lata analizowali wpływ wybranych działań z zakresu gospodarki leśnej na liczebność pospolitych ptaków leśnych.

W seminarium wzięło udział 80 osób, w tym przedstawiciele Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych, Dyrekcji Regionalnych Lasów Państwowych, Centrum Informacyjnego Lasów Państwowych, nadleśnictw, Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej, Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska, Parków Narodowych i uniwersytetów.

Seminarium otworzył dr hab. Zbigniew Borowski, który po przywitaniu przybyłych gości przedstawił na wstępie cel i zakres prowadzonych badań.

Dr hab. Zbigniew Borowski z Zakładu Ekologii Lasu IBL

Pierwszą prezentację pt. „Zrównoważona, wielofunkcyjna gospodarka leśna w Lasach Państwowych i ochrona awifauny: problemy i możliwości rozwiązań” wygłosił mgr inż. Jan Tabor z Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych.

Mgr inż. Jan Tabor – naczelnik Wydziału Ochrony Zasobów Przyrodniczych DGLP

W swojej prezentacji Jan Tabor podkreślił działania praktyczne w prowadzeniu gospodarki leśnej mające pozytywny wpływ na zwiększenie liczebności populacji ptaków leśnych, do których zaliczył m.in.: zmniejszenie powierzchni zrębów zupełnych i zwiększanie udziału rębni złożonych, wprowadzanie domieszek biocenotycznych, kształtowanie ekotonów, zachowanie i odtwarzanie torfowisk, bagien, łąk śródleśnych, muraw kserotermicznych, cieków, zbiorników wodnych, wydm i pozostawianie kęp starodrzewu do naturalnego rozpadu.

Również prowadzenie cięć rębnych i przedrębnych głównie w okresie jesienno-zimowym oraz prac odnowieniowych i pielęgnacyjnych głównie w okresie wiosenno-letnim należy zaliczyć do działań pozytywnie wpływających na stan populacji ptaków leśnych. Aktualnie do awifauny lęgowej Polski zalicza się ok. 230 gatunków ptaków, z czego ok. 130 gatunków (56%) zakładających swoje gniazda w ekosystemach leśnych.

Kolejny referat pt. „Problem badawczy i przykłady oddziaływań gospodarki leśnej na ptaki” wygłosił dr Grzegorz Neubauer z Pracowni Biologii Lasu Uniwersytetu Wrocławskiego.

Dr Grzegorz Neubauer z Pracowni Biologii Lasu Uniwersytetu Wrocławskiego

Kierownik projektu, dr Grzegorz Neubauer zarysowując problem badawczy zwrócił uwagę na to, że z dostępnych w literaturze naukowej wielu opracowaniach dotyczących oddziaływania gospodarki leśnej na populacje ptaków, tylko nieliczne były kompleksowe i dotyczyły głównie wpływu pozyskania drewna na stan awifauny. Większość prac prowadzona byłą w USA i Kanadzie. Z reguły były to badania krótkotrwałe (1-2 lata), bez odpowiednio intensywnej replikacji czasowo-przestrzennej obejmującej okres przed zabiegiem i po jego wykonaniu, z brakiem możliwości odseparowania losowości środowiska od efektu zabiegu. Dlatego też prezentowane badania miały odpowiedzieć na trzy następujące pytania:

Jaki jest wpływ zabiegów gospodarczych na populacje ptaków?,
Jaka jest zależność pomiędzy gatunkiem ptaka a cechami siedliska,
Czy możliwa jest kontynuacja i badań o charakterze monitoringu.

Metody badań terenowych i zebrane dane omówił mgr inż. Tomasz Chodkiewicz z Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków.

Mgr inż. Tomasz Chodkiewicz z Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków

Badania przeprowadzono w 300 losowo wybranych powierzchniach próbnych (wydzieleniach), zlokalizowanych na terenie całego kraju, we wszystkich 17 regionalnych dyrekcjach Lasów Państwowych. Analizowane powierzchnie objęte zabiegami związanymi z pozyskaniem drewna nie były aplikowane intencjonalnie (tzn. nie kreowano powierzchni eksperymentalnych), tylko wszystkie prace związane z pozyskaniem drewna wykonywane były w ramach planowych zabiegów gospodarczych.

Kolejną prezentację pt. „Wykrywalność ptaków: metody szacowania i czynniki na nią wpływające” przedstawił dr hab. Przemysław Chylarecki z Muzeum i Instytutu Zoologii PAN.

Dr Przemysław Chylarecki z Muzeum i Instytutu Zoologii PAN

Prelegent omówił szczegółowo czynniki wpływające na wykrywalność ptaków, sposoby stabilizacji i maksymalizacji wykrywalności oraz jej modelowania. Podsumowując swoje wystąpienie dr hab. Przemysław Chylarecki stwierdził, że wykrywalność ptaków leśnych jest niska, niekiedy nawet bardzo niska, gatunki osiadłe są bardziej aktywne na początku sezonu, a gatunki wędrowne wymagają kontroli także w późniejszym okresie niż wiosenny. Ponadto oceny liczebności bezwzględnej wymagają stosowania technik pozwalających uwzględnić niepełną wykrywalność: planowanie liczeń oraz pogłębioną analizę wyników. Ten projekt wykorzystuje takie metody – podkreślił dr hab. Przemysław Chylarecki.

Wpływ zabiegów gospodarczych na liczebność ptaków – gatunków ustępujących i zyskujących omówił dr Grzegorz Neubauer z Uniwersytetu Wrocławskiego. W podsumowaniu postawił pytanie: czy prace gospodarcze wykonywane w lasach mają wpływ na liczebność populacji ptaków interioru leśnego? W wyniku przeprowadzonych badań określono wpływ zabiegów gospodarczych na 46 gatunków ptaków interioru leśnego. Zabiegi te powodowały istotną zmianę liczebności w roku następującym po zabiegu: u 20 gatunków w przypadku rębni, a u 16 – trzebieży. Ponadto rębnie powodowały spadek u 16, a wzrost u 4 gatunków, natomiast trzebieże powodowały spadek u 5, a wzrost u 10 gatunków. Wszystkie te zmiany związane były z intensywnością pozyskania. W ocenie naukowców trendy spadkowe najpowszechniej występują u gatunków lęgowych w dziuplach i szczelinach oraz na ziemi, jak również wśród osiadłych i dalekodystansowych wędrowców.

Uczestnicy seminarium

W kolejnym referacie pt. „Zabiegi gospodarcze i różnorodność gatunkowa ptaków lęgowych” dr hab. Przemysław Chylarecki z MiZ PAN przybliżył zebranym pojęcia różnorodności gatunkowej, jej miar i wskaźników. W wyniku przeprowadzonych badań należy stwierdzić, że wskaźniki bogactwa gatunkowego uległy obniżeniu na powierzchniach z rębniami w 2 kolejnych latach, intensywność pozyskania jest słabo powiązana ze wskaźnikami bogactwa gatunkowego zespołu, a efekty trzebieży i rębni często są przeciwstawne i różne w różnych latach. Ponadto, co było do przewidzenia, intensywne cięcia rębne wprowadzają gatunki otwartego krajobrazu.

Tomasz Wilk z Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków

Na pytanie: „Czy dzięcioł średni jest dobrym gatunkiem wskaźnikowym wpływu gospodarki leśnej na awifaunę lęgową?” próbował odpowiedzieć (mgr Tomasz Wilk z OTOP. Właściwy dobór gatunku wskaźnikowego, który dobrze odzwierciedlałby jakość siedliska i/lub bogactwo gatunkowe zespołu oraz zmiany zachodzące w tym zespole pozwala na duże uproszczenie badań o charakterze inwentaryzacyjnym, bez straty na jakości wyników. Ograniczenie się do badań wyłącznie gatunku wskaźnikowego znacznie zaoszczędza czas i pieniądze, ułatwia analizę danych i podejmowanie decyzji. Niestety takie podejście posiada również swoje wady – powoduje „uproszczenie systemu przyrodniczego”, a wybrany gatunek wskaźnikowy nie jest w pełni „idealny”. W podsumowaniu wyników badań nad behawiorem dzięcioła średniego Tomasz Wilk stwierdził, że dzięcioł ten może być uznany za gatunek wskaźnikowy dla drzewostanów liściastych i mieszanych, lecz dla drzewostanów iglastych istnieje potrzeba określenia innego gatunku ptaka, który spełniałby kryteria gatunku wskaźnikowego.

Podsumowując seminarium i wyniki badań uzyskane przez zespół badawczy, wnioski dla praktyki i gospodarki leśnej przedstawił dr hab. Zbigniew Borowski.

Główne wnioski dla praktyki leśnej, to:

W trakcie pozyskania nie powinno się usuwać złomów, drzew dziuplastych (z wyraźną zgnilizną) i drzew bardzo starych lub dużych.
Nie należy usuwać także drzew lekkonasiennych – szczególnie osiki – gatunek bardzo ważny dla dzięcioła średniego,.
W miarę możliwości należy wprowadzać podszyt liściasty (preferowany np. przez mysikrólika).
Powinno starać się nie prowadzić pozyskania drewna w sezonie lęgowym.
W wydzieleniach, w których planuje się wykonanie trzebieży w marcu lub lipcu/sierpniu, należy przed tym okresem (najlepiej zimą) usunąć podszyt i podrost na szlakach zrywkowych.

Otrzymane wyniki wskazują na konieczność przeprowadzenia badań w bardziej jednorodnych grupach drzewostanów i z kontrolowanym nasileniem zabiegów.

Po prezentacji wszystkich referatów odbyła się żywa dyskusja dotycząca poruszanych zagadnień, która dobitnie pokazała, że tematyka badawcza dotycząca ptaków leśnych jest bardzo ważna zarówno dla gospodarki leśnej, jak i ochrony przyrody, dlatego powinna być kontynuowana w kolejnych projektach badawczych.

Na zakończenie dr hab. Zbigniew Borowski, kierownik tematu w imieniu swoim i współpracowników podziękował wszystkim obecnym za aktywny udział w wielowątkowej dyskusji.

PREZENTACJE (PDF)

„Zrównoważona, wielofunkcyjna gospodarka leśna w Lasach Państwowych i ochrona awifauny: problemy i możliwości rozwiązań” (Jan Tabor)
„Problem badawczy i przykłady oddziaływań gospodarki leśnej na ptaki” (Grzegorz Neubauer, Tomasz Chodkiewicz, Przemysław Chylarecki, Arkadiusz Sikora, Tomasz Wilk, Zbigniew Borowski)
„Metody badań terenowych i zebrane dane” (Tomasz Chodkiewicz)
„Wykrywalność ptaków: metody szacowania i czynniki na nią wpływające” (Przemysław Chylarecki)
„Wpływ zabiegów gospodarczych na liczebność ptaków: gatunki ustępujące i gatunki zyskujące (Grzegorz Neubauer, Tomasz Chodkiewicz, Przemysław Chylarecki, Arkadiusz Sikora, Tomasz Wilk, Zbigniew Borowski)
„Zabiegi gospodarcze i różnorodność gatunkowa ptaków lęgowych” (Przemysław Chylarecki)
„Czy dzięcioł średni jest dobrym gatunkiem wskaźnikowym wpływu gospodarki leśnej na awifaunę lęgową?” (Tomasz Wilk)
„Wnioski dla praktyki i gospodarki leśnej” (Grzegorz Neubauer, Tomasz Chodkiewicz, Przemysław Chylarecki, Arkadiusz Sikora, Tomasz Wilk, Zbigniew Borowski)

Głos w dyskusji zabrali również: