O aktualnych wyzwaniach i kierunkach rozwoju hodowli selekcyjnej drzew leśnych tym razem dyskutowano na Pomorzu

W dniach 26-27 września 2017 r. w Jastrzębiej Górze odbyła się konferencja zorganizowana przez IBL we współpracy z Nadleśnictwem Wejherowo i RDLP w Gdańsku. Celem konferencji było podsumowanie dotychczasowych działań z zakresu hodowli selekcyjnej drzew leśnych w Polsce oraz dyskusja nad priorytetami i strategią na najbliższe lata.

Konferencja pt. „Hodowla selekcyjna drzew leśnych w Polsce” adresowana była do leśników praktyków oraz specjalistów zarządzających selekcją w lasach, zarówno na szczeblu krajowym, jak i regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych.

Inspiracją dla zorganizowania konferencji była aktualna sytuacja na europejskim rynku leśno-drzewnym, gdzie wciąż wzrasta zapotrzebowanie na drewno, przy jednocześnie wywieranej presji społecznej na ograniczenie pozyskania drewna lasach, ze względu na funkcje pozaprodukcyjne lub uwarunkowania związane z sekwestracją węgla przez lasy. Konsekwentne działania selekcyjne, wybór i hodowla populacji i cennych genotypów mogą w przyszłości znacznie zwiększyć zasoby oraz zaspokoić wzrastające zapotrzebowanie na surowiec drzewny przy zachowaniu wszystkich pozaprodukcyjnych funkcji lasów. Dla osiągnięcia zysku z selekcji należy poznać uwarunkowania genetycznie przekazywania ważnych cech z punktu widzenia hodowli selekcyjnej. Działania takie realizowane są zgodnie z przyjętym „Programem zachowania leśnych zasobów genowych i hodowli selekcyjnej drzew w Polsce na lata 2011-2035″. Obecnie po pierwszym etapie realizacji zachodzą przesłanki, aby podsumować dotychczasowe działania i zastanowić się nad strategiami hodowli selekcyjnej drzew leśnych w Polsce na najbliższe lata.

Sesja referatowa

W części kameralnej konferencji odbyły się trzy sesje. Pierwsza, podczas której przedstawiono prace realizowane w ramach tematu badawczego zleconego przez Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych pt. „Ocena i wykorzystanie istniejących powierzchni badawczych, jako bazy selekcyjnej do wyboru drzew elitarnych i realizacji specjalnych programów hodowli selekcyjnej drzew leśnych”. Przedstawiono badania zrealizowane na zlecenie DGLP, które dotyczyły wyboru drzew elitarnych i założenia plantacji nasiennych 1,5 generacji. Plantacje nasienne pierwszej generacji zakładane są z materiału wybranego jedynie fenotypowo. Natomiast te plantacje, które zakładane są z materiału przetestowanego w badaniach proweniencyjnych i rodowych przyjęto nazywać się plantacjami 1,5 generacji, ponieważ wracamy do drzew matecznych i wybieramy spośród nich tylko te, których wartość została potwierdzona w testach. Przedstawiono badania zrealizowane na zlecenie DGLP, które dotyczyły wyboru drzew elitarnych i założenia plantacji nasiennych 1,5 generacji dla sosny zwyczajnej (dr hab. Jan Kowalczyk z IBL – kierownik projektu) i modrzewia europejskiego (mgr inż. Marek Rzońca z IBL) oraz badania nad dębem szypułkowym w Polsce (dr inż. Marta Kempf – Wydział Leśny, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie). Drugim tematem prezentowanym w tej sesji było porównanie zmienności genetycznej wyłączonego drzewostanu nasiennego, plantacji nasiennej sosny zwyczajnej oraz założonych z nich upraw pochodnych. Badania dotyczyły sosny rychtalskiej i były realizowane przez instytucje zrzeszone w konsorcjum „Dendrogen” (Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Instytut Dendrologii PAN i Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu). Wykazano, że zmienność upraw pochodnych nie różni się istotnie od zmienności plantacji nasiennej i wyłączonego drzewostanu nasiennego. Dokładniejsze analizy przepływu genów i rodzicielstwa, jakie zostały wykonane dla plantacji nasiennej i upraw pochodnych, pozwoliły na analizę zanieczyszczenia pyłkiem z zewnątrz i weryfikację pochodzenia upraw. Prezentowano również możliwości wykorzystania markerów molekularnych w selekcji drzew leśnych.

W sesji drugiej przedstawiono informacje o programie testowania potomstw i dyskutowano nad propozycjami prac badawczych na najbliższe lata dla sosny zwyczajnej, modrzewia europejskiego, świerka zwyczajnego, daglezji zielonej i brzozy brodawkowatej.

W sesji popołudniowej kończącej dzień kameralny prof. dr hab. Władysław Barzdajn wygłosił referat pt. „Hodowla selekcyjna drzew leśnych w praktyce gospodarstwa leśnego i działaniach hodowlanych”. Stwierdził, że funkcja produkcyjna lasów w zrównoważonym leśnictwie nie może być marginalizowana, a bez wyważonego podejścia do zarządzania lasami w gospodarce leśnej niemożliwe będzie wykorzystanie i wdrożenie do praktyki wyników badań selekcyjnych. Posługiwanie się ulepszonym materiałem sadzeniowym, rosnącym szybciej, bardziej odpornym czy pozbawionym wad genetycznych nie stoi w żadnej sprzeczności z pozaprodukcyjnymi funkcjami lasów.

W kolejnym referacie dr inż. Szymon Jastrzębowski (IBL) i mgr inż. Maciej Kuss (RDLP w Toruniu) przedstawili gospodarowanie leśnym materiałem podstawowym i rozmnożeniowym w obliczu strat spowodowanych klęskami żywiołowymi. Referat dotyczył możliwości wykorzystania nasion do odnowień terenów po wystąpieniu huraganów. Referat pt. „Propozycja zmian i priorytety w realizacji dotychczasowego Programu zachowania zasobów genowych i hodowli selekcyjnej drzew leśnych w Polsce” wygłosił dr inż. Jan Matras (IBL). Po wygłoszeniu referatów uczestnicy dyskusji koncentrowali się na możliwościach i perspektywach dla hodowli selekcyjnej w polskim leśnictwie.

Podczas sesji terenowej odwiedzono m.in. wielogatunkową uprawę zachowawczą

W trakcie sesji terenowej drugiego dnia konferencji, dyskutowano nad praktycznymi aspektami hodowli selekcyjnej w leśnictwie. Omawiano zachowanie zasobów genowych wizytując wielogatunkową uprawę zachowawczą, realizację programu „testowania” na przykładzie dziesięcioletniej uprawy testującej buka zwyczajnego i wdrożenie efektów selekcji na przykładzie plantacji nasiennej modrzewia 1,5 generacji. Plantacje nasienne półtorej generacji to kolejny krok na drodze hodowli selekcyjnej drzew leśnych. Wykorzystanie testów potomstwa do wyboru najlepszych drzew matecznych (elitarnych) i założenie z nich plantacji wegetatywnej pozwala na zwiększenie zysku genetycznego. Innowacyjnym rozwiązaniem w tej dziedzinie może pochwalić się z Instytut Dendrologii PAN w Kórniku. Prof. dr hab. Andrzej Lewandowski założył na terenie Nadleśnictwa Wejherowo pierwszą na świecie plantację modrzewia europejskiego na podkładkach skarlających. Dodatkowo szczepy będą podtrzymywane przez system stalowych drutów, które mają być rodzajem rusztowania dla poszczególnych drzewek. Gdy plantacja wejdzie w okres obradzania, będzie można pozyskiwać z niej ulepszony genetycznie materiał nasienny.

W konferencji wzięło udział 69 osób z ośrodków naukowych oraz pracowników Lasów Państwowych

Uczestnicy konferencji podkreślali, że tego rodzaju spotkania i dyskusje nad priorytetami w hodowli selekcyjnej są potrzebne zarówno dla leśników, którzy siłą rzeczy widzą na pierwszym planie praktyczne aspekty takich działań, jak i naukowców, którzy potrzebują informacji zwrotnej – na co należy w pierwszym rzędzie położyć nacisk w aplikowaniu o projekty badawcze. Realizowana obecnie w Lasach Państwowych hodowla selekcyjna wymaga modyfikacji i dostosowania zakresu rzeczowego oraz priorytetów. Wymuszają to zmiany globalne w środowisku, jakie obserwujemy (np. klęski w lasach w wyniku huraganów, czy zamieranie świerka). Program selekcji powinien być dostosowany i urealniany na drodze stopniowych zmian, a nie rewolucyjnych przedsięwziąć, przy uwzględnieniu zrównoważonej gospodarki leśnej opartej na przyrodniczych podstawach i wykorzystaniu potencjału, jaki istnieje w lasach.

Opr. dr hab. Jan Kowalczyk, dr inż. Tomasz Wojda

Fot. dr inż. Szymon Jastrzębowski, archiwum IBL