Seminarium naukowe pt. „Odnowienie naturalne dębu w drzewostanach sosnowych a zoochoria”

10 maja 2017 r. w Instytucie Badawczym Leśnictwa w Sękocinie Starym odbyło się seminarium naukowe pt. „Odnowienie naturalne dębu w drzewostanach sosnowych a zoochoria”.

Celem spotkania było szersze zaprezentowanie wyników badań nad zjawiskiem zoochorii w związku z zakończeniem projektu badawczego realizowanego w latach 2013-2015 w ramach działalności statutowej Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Na spotkanie przybyli m.in.: Robert Cierlech, naczelnik Wydziału Gospodarowania Ekosystemami RDLP w Białymstoku, Katarzyna Dziadek z RDLP w Warszawie, Andrzej Nowakowski z Wydziału Gospodarowania Ekosystemami z RDLP w Krośnie, Anna Mazur z Wydziału Gospodarowania Ekosystemami z RDLP w Katowicach, Janusz Jeznach, nadleśniczy Nadleśnictwa Nowe Ramuki wraz ze współpracownikami, Iwona Miller i Monika Zajączkowska z Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Jan Broda z Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej oraz Sławomir Mydłowski, nadleśniczy Nadleśnictwa Chojnów oraz licznie przybyli przedstawiciele parków narodowych: przedstawiciele parków narodowych: Kampinoskiego PN, Poleskiego PN i Roztoczańskiego PN.

Dyrektor Instytutu Badawczego Leśnictwa, dr hab. Janusz Czerepko

Przybyłych na seminarium gości przywitał dyrektor IBL, dr hab. Janusz Czerepko, wyrażając swoje zadowolenie i tytułem wprowadzenia przedstawił zasady realizacji badań w ramach zadań statutowych Instytutu. Następnie głos przekazał prof. dr hab. Kazimierzowi Rykowskiemu, wieloletniemu kierownikowi Zakładu Ekologii Lasu, który moderował dalszą część seminarium.

Prof. dr hab. Kazimierz Rykowski, Zakład Ekologii Lasu IBL

Projekt badawczy był realizowany w latach 2013-2015 na terenie Nadleśnictwa Nowe Ramuki (RDLP w Olsztynie), przez zespół w osobach: dr hab. Dorota Dobrowolska (kierownik tematu badawczego) i dr Grażyna Olszowska z Zakładu Ekologii Lasu IBL oraz dr Przemysław Kurek z Zakładu Ekologii Roślin i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Dr hab. Dorota Dobrowolska, Zakład Ekologii Lasu IBL

Na wstępie dr hab. Dorota Dobrowolska, autorka referatu pt. „Odnowienie naturalne dębu w drzewostanach sosnowych – występowanie, wzrost i rozwój”, przedstawiła genezę podjęcia badań w tym zakresie. Otóż główną przyczyną była próba poznania i zrozumienia mechanizmów zjawiska zoochorii w drzewostanach sosnowych, zarówno przez naukowców, jak i leśników-praktyków z terenu. Ponieważ ten temat badawczy nie otrzymał dofinansowania z Lasów Państwowych, został zrealizowany w ramach badań finansowanych przez MNiSW. Autorka w ramach prowadzonych badań postawiła sobie następujące pytania jako cele badawcze:

Czy odnowienie naturalne dębu pojawia się w drzewostanach sosnowych w różnych klasach wieku?
Jakie są cechy jakościowe i ilościowe spontanicznie pojawiających się odnowień tego gatunku?
Jakie czynniki środowiskowe wpływają na występowanie odnowienia naturalnego dębu?
Czy istnieją możliwości wykorzystania spontanicznych odnowień dębu do przebudowy drzewostanów sosnowych?
Czy pojawiające się spontanicznie odnowienie dębu w drzewostanach sosnowych powinno stanowić trwały element przyszłych drzewostanów?

Otrzymane wyniki badań są bardzo obiecujące i świadczą o zadowalających odnowieniach naturalnych dębu w drzewostanach sosnowych z wykorzystaniem sił przyrody, w tym przypadku aktywności sójek. Na powierzchniach badawczych stwierdzono występowanie dębu szypułkowego we wszystkich klasach wieku drzewostanów i stanowił on istotny składnik drzewostanu, głównie dolnych jego warstw. Struktura wiekowa drzewostanów z dębem oraz siedliska na których spontanicznie się odnawia pozwala przypuszczać, że areał i jego udział w drzewostanach sosnowych będzie się powiększał.

W podsumowaniu dr hab. Dorota Dobrowolska stwierdziła, że zdecydowanie należy popierać i wykorzystywać w praktyce leśnej odnowienia dębu wkraczającego na drodze sukcesji pod okap drzewostanów sosnowych, co będzie prowadziło do powstania drzewostanów o zróżnicowanej strukturze gatunkowej.

Dr Grażyna Olszowska, Zakład Ekologii Lasu IBL

Drugi referat pt. „Aktywność biochemiczna gleb w drzewostanach sosnowych z odnowieniem naturalnym dębu” wygłosiła dr Grażyna Olszowska, również z Zakładu Ekologii Lasu IBL. Autorka wskazała, że głównym celem przeprowadzonych badań było określenie aktywności enzymatycznej i właściwości chemicznych gleb w wybranych drzewostanach różnych klas wieku rosnących na siedlisku BMśw i LMśw. Uzyskane wyniki świadczą, że wyraźnie niższą zasobność gleb w składniki pokarmowe, wyrażoną mniejszą zawartością węgla organicznego, azotu, kationów zasadowych, oraz niższą pojemnością sorpcyjną zanotowano na powierzchniach LMśw niż BMśw. Równocześnie nie stwierdzono zależności pomiędzy parametrami chemicznymi i aktywnością enzymatyczną a klasami wieku drzewostanu, co może mieć znaczenie przy planowaniu hodowlanym w przebudowie drzewostanów sosnowych.

Dr Przemysław Kurek, Zakład Ekologii Roślin i Ochrony Środowiska Uniwersytetu A. Mickiewicza w Poznaniu

Trzeci, ostatni referat pt. „Krótka historia długiego związku – sójki i dęby” przedstawił dr Przemysław Kurek z UAM w Poznaniu. Na wstępie prezentujący podkreślił, że w przypadku dębu szypułkowego stwierdzono wystąpienia tzw. Paradoksu Reida polegającego na tym, że europejskie dęby osiągnęły obecny zasięg szybciej niż wynikało by to wynikało z ich „kroku biologicznego”. Dzięki roznoszeniu nasion przez sójki dęby osiągnęły szybkość migracji do 500 metrów/rok. W trakcie badań zaobserwowano, że sójki przenoszą jednorazowo od 1 do 4 żołędzi (2-3 w przełyku oraz 1 w dziobie), deponując je pojedynczo, przez co rozpraszając je na dużej przestrzeni. Odległości przenoszenia żołędzi czasem przekraczają znacząco dystans 500 m, jednak najwięcej żołędzi było deponowanych w odległości do 200 m od drzew źródła. Sójki mając możliwość wyboru bezwzględnie preferują żołędzie dębów rodzimych, deponując żołędzie w większości przypadków pod drzewostanami sosnowymi. Ważną obserwacją jest to, że w przypadku młodników i zrębów sójki znacznie rzadziej deponowały żołędzie niż wynikałoby to z powszechnej obecności tego typu środowisk, co ma istotne implikacje przy podejściu do inicjowania odnowienia naturalnego dębów.

Uczestnicy seminarium

Po zakończeniu części referatowej seminarium wywiązała się interesująca, wielowątkowa dyskusja związana z zaprezentowaną problematyką.

Dr inż. Wojciech Gil z Zakładu Hodowli Lasu i Genetyki Drzew Leśnych IBL zwrócił uwagę, że chcąc wykorzystać dobrej jakości odnowienia dębowe warto uwzględnić ich powstawanie z planowaniem zakładania zrębów zupełnych w dojrzewających drzewostanach sosnowych. Dr inż. Szymon Jastrzębowski natomiast zwrócił uwagę, że owoce dębu czerwonego zawierają wiele toksycznych substancji i gryzonie w ogóle nie są zainteresowane ich żołędziami. Prawdopodobnie dlatego żołędzie dębu czerwonego nie są tak chętnie roznoszone przez sójki jak żołędzie dębów rodzimych.

Mgr inż. Janusz Jeznach, nadleśniczy Nadleśnictwa Nowe Ramuki

Gospodarz terenu, na którym były przeprowadzone badania, nadleśniczy Janusz Jeznach nawiązał do pierwszych obserwacji udanych odnowień naturalnych dębowych w drzewostanach sosnowych. Otóż kilkanaście lat temu leśnicy z Nadleśnictwa Nowe Ramuki na nieodnowionym zrębie sosnowym zaobserwowali samorzutne odnowienie naturalne dębu pokrywające aż 80% tego obszaru. To skłoniło leśników do dalszych poszukiwań, co zaowocowało przeprowadzeniem badań, które potwierdziły znakomitą rolę jaką pełnią sójki w powstawaniu naturalnych odnowień dębowych, przede wszystkim w drzewostanach sosnowych.

Wnioskiem końcowym seminarium był postulat dotyczący konieczności dalszego zacieśniania współpracy naukowców i leśników, gdyż realizując wspólne badania można otrzymywać wiele praktycznych zaleceń dla gospodarki leśnej.

Tekst i zdjęcia: Artur Sawicki