Historia IBL

Historia Instytutu Badawczego Leśnictwa sięga czasów odzyskania przez Polskę niepodległości po I wojnie światowej. W połowie lat dwudziestych XX wieku leśnicy podjęli starania o utworzenie placówki naukowej zajmującej się doświadczalnictwem leśnym. W 1930 r. powołano do życia Zakład Doświadczalny Lasów Państwowych jako jednostkę szczególną na prawach nadleśnictwa państwowego. W 1934 r. został on przekształcony w Instytut Badawczy Lasów Państwowych przy Dyrekcji Naczelnej Lasów Państwowych z siedzibą w Warszawie. Po II wojnie światowej nadano mu nazwę obecną.

Pierwsze lata działalności Instytutu Badawczego Leśnictwa

W pierwszym okresie działalności Instytutu badania koncentrowały się na problemach intensyfikacji gospodarki w Lasach Państwowych w celu zwiększenia ich zdolności produkcyjnej, ochrony zasobów drewna na pniu oraz racjonalizacji jego wykorzystania. Wiązało się to z deficytem surowca drzewnego na skutek stosunkowo małej lesistości Polski, zdewastowania lasów w czasie I wojny światowej i stale rosnącego zapotrzebowania na drewno. W tej sytuacji ważnymi kierunkami badań był dobór do odnowień i zalesień nasion oraz sadzonek z wyselekcjonowanych populacji drzew leśnych, a także ograniczanie destrukcyjnego wpływu szkodników owadzich i chorób grzybowych na rozwój zasobów leśnych. Instytut odegrał wówczas pionierską rolę również w dziedzinie ochrony przyrody, a zwłaszcza w ochronie ginących gatunków roślin i zwierząt.

Dwudziestolecie międzywojenne

W okresie międzywojennym Instytut nawiązał kontakty i współpracę z krajowymi i zagranicznymi ośrodkami nauk leśnych oraz stał się członkiem Międzynarodowej Unii Leśnych Organizacji Badawczych (IUFRO).
II wojna światowa i okupacja kraju to bolesne lata dla Instytutu i jego pracowników – zginęło 17 pracowników, w Katyniu zamordowany został dyrektor Jan Teodor Hausbrandt. Majątek Instytutu został zdewastowany, zbiory zagrabione lub zniszczone.

Lata powojenne

Po zakończeniu działań wojennych wraz z formowaniem się administracji leśnej reaktywowano działalność Instytutu. W listopadzie 1944 r. nowo powołany dyrektor Franciszek Krzysik kompletował kadrę pracowników naukowych, zabezpieczał mienie i powierzchnie badawcze, uruchamiał w Nadleśnictwie Drewnica Stację Oceny Nasion kierowaną przez Stanisława Tyszkiewicza, w Białowieży zaś filię Instytutu, którą kierował Jan Jerzy Karpiński. Od stycznia 1946 r. siedzibą Instytutu, jak przed wojną, była Warszawa.

Po II wojnie światowej priorytetem działalności Lasów Państwowych była odbudowa gospodarki leśnej, a także uproduktywnienie gruntów porolnych na wielkich obszarach kraju w nowych granicach. Prace podjęte przez Instytut w zakresie naukowych i praktycznych podstaw zagospodarowania zasobów leśnych miały wówczas charakter pionierski. Badania Instytutu umożliwiały rozpoznanie siedliskoznawcze gruntów porolnych różnych kategorii, wskazywały metody poprawy warunków wzrostu drzew, określały najwłaściwsze sposoby uprawy gleby i zabiegów melioracyjnych, dobór odpowiednich gatunków drzew, proponowały nowe metody ochrony lasu i jego użytkowania. Rozwijała się problematyka badawcza z zakresu ekonomiki i organizacji gospodarstwa leśnego, zagospodarowania lasów górskich a także mikrobiologia leśna i ekologia lasu. Opracowana została nowoczesna klasyfikacja siedlisk leśnych, wdrożono metody utrwalania i zalesiania terenów nieużytkowanych rolniczo, określono zasady wyboru drzewostanów nasiennych, klasyfikacji nasion i szyszek, przygotowywano coroczne komunikaty o urodzaju nasion najważniejszych gatunków drzew i krzewów leśnych, realizowano wieloaspektowe badania dotyczące gospodarki wodnej w lasach.

W latach 60. XX wieku Lasy Państwowe postrzegały plantacje topolowe jako nowe, atrakcyjne źródło surowca dla przemysłu celulozowo-papierniczego. Badania nad hodowlą i stanem zdrowotnym kultywarów topoli pozwoliły na inwentaryzację upraw topolowych, opracowanie wytycznych ich zakładania i metod produkcji, pielęgnowania i ochrony drzew w ponad 60 powstałych wówczas plantacjach. Wskazano odmiany topoli nieprzydatne do hodowli w naszych warunkach.

W latach 1950-1970 zrealizowano studia monograficzne nad biologią i ekologią niemal wszystkich ważnych gospodarczo gatunków owadów i metod prognozowania ich występowania. Opracowano system współdziałania nauki z praktyką oraz wdrożono w skali kraju coroczny zabieg jesiennych poszukiwań szkodników oraz karty sygnalizacyjne, co pozwalało na przygotowanie ocen i prognoz pojawu zagrożeń. Testowano skuteczność stosowanych wówczas metod chemicznych i wdrażano nowe środki i techniki ochrony lasu, także w zakresie metod biologicznych. Opracowana w IBL metoda ogniskowo-kompleksowa stanowi praktyczny przykład holistycznego pojmowania lasu jako ekosystemu i wykorzystywania naturalnych mechanizmów jego funkcjonowania w ograniczaniu liczebności owadów szkodliwych z punktu widzenia gospodarki leśnej.

Prace realizowane w Instytucie w latach 70. i 80. XX wieku miały związek z obowiązującymi wówczas celami gospodarki realizowanymi przez Lasy Państwowe – koniecznością zapewnienia rytmiczności dostaw drewna dla przemysłu, a równocześnie troską o należyty stan zdrowotny drzewostanów. Prowadzono badania w zakresie naukowych podstaw odporności drzewostanów gospodarczych metodami uprawowymi i hodowlanymi, wykorzystywania zjawisk miko- i bakteriotrofizmu drzew oraz sztucznej mykoryzacji sadzonek, stosowania nawożenia drzew w szkółkach i osłabionych drzewostanach, czy doboru pasywnych wobec patogenów odmian topoli i wierzby. Wiele z wcześniej opracowanych metod ulegało dalszemu doskonaleniu w oparciu o wyniki najnowszych badań. Jako przykłady można wymienić nowoczesny system oceny zagrożenia pożarowego, nowe metody ochrony upraw przed zwierzyną, proekol ogiczne środki monitoringu i ochrony przed owadami, czy preparat „PgIBL” do ochrony przed hubą korzeni. Instytut prowadził także badania dotyczące produkcyjności lasu, ważne z punktu widzenia Lasów Państwowych.

W Instytucie opracowano wiele nowych teorii, metod i programów z zakresu licznych specjalności: – zasady hylopatologii lasu, – teorię industrioklimatu, – zasady ekologicznych podstaw hodowli lasu, – koncepcję zastosowania w pracach urządzania lasu metod z zakresu fitosocjologii, – podstawy programu zwiększania lesistości kraju, – program zadrzewień, – koncepcję biologicznej ochrony drzew przed hubą korzeni z wykorzystaniem grzyba Phlebiopsis gigantea, – metody stosowania repelentów do ochrony upraw przed zwierzyną, – zasady stosowania feromonów i kairomonów w ochronie drzew przed owadami. Określono uwarunkowania kształtowania się cen drewna i rachunku optymalizacji produkcji drzewnej, ustalono wartości gruntów i drzewostanów w nadleśnictwach Lasów Państwowych. W Instytucie rozwijano – założenia polityki leśnej państwa, – kryteria zrównoważonej wielofunkcyjnej gospodarki leśnej, – zagadnienia ochrony lasów w Europie, – założenia Narodowego Programu Leśnego. W IBL realizowano badania i analizy dotyczące – przyczyn zamierania lasów w Sudetach i zaproponowano Lasom Państwowym strategię postępowania, – przyczyn zamierania drzewostanów dębowych w latach 80. XX wieku, opracowano program zachowania leśnych zasobów genowych, – programy dotyczące zlewni leśnych. Pracownicy Instytutu byli autorami i koordynatorami – programu monitoringu technicznego oraz monitoringu biologicznego lasów, – metod inwentaryzacji wielkości i struktury oraz określenia produkcyjności zasobów leśnych z prognozą ich rozwoju., – badań środowiskowych na terenie Puszczy Białowieskiej i innych puszcz północno-wschodniej części kraju. W Instytucie powstawały programy badawcze na terenie obszarów objętych klęskami ekologicznymi – po gradacji brudnicy mniszki na przełomie lat 70. i 80., – po pożarach lasu w 1992 r., – powodzi w dolinie Odry w 1997 r., – śniegołomach i wiatrowałach w górach, – po masowych pojawach owadów różnych gatunków, – na nizinach w lesie ochronnym „Szast” na terenie Puszczy Piskiej po wystąpieniu huraganu w 2002 roku.

Od początku 85-letniej działalności Instytut rozwijał badania naukowe w ramach współpracy międzynarodowej, zapoczątkowanej jeszcze przed II wojną światową. Po wojnie współpraca dotyczyła wymiany doświadczeń i wiedzy pomiędzy różnymi instytucjami (np. IUFRO i FAO) w ramach wielostronnych kontaktów między Europą Wschodnią i Zachodnią. Polityka szerokiej współpracy międzynarodowej Instytutu jest nadal systematycznie kontynuowana, szczególnie intensywnie od rozpoczętego w latach 90-tych XX wieku 4. Programu Ramowego Unii Europejskiej, do trwających obecnie programów. Instytut, jako jedyna placówka badawcza w Europie uzyskał status Centrum Doskonałości (PROFOREST) w zakresie ochrony ekosystemów leśnych. W latach 2006-2014 pracownicy Instytutu uczestniczyli w pracach 5 paneli ekspertów i 1 grupy roboczej programu ICP-Forests prowadzącego monitoring lasów w Europie w sposób metodycznie zharmonizowany. W ciągu ostatnich 10 lat pracownicy Instytutu brali lub nadal biorą aktywny udział w ponad 50 międzynarodowych programach i projektach badawczych, m.in. w:

European Cooperation in the Field of Scientific and Technical Research (COST),
Biological control manufacturers in Europe develop novel biological control products to support the implementation of Integrated Pest Management in agriculture and forestry (BIOCOMES),
Tools for Sustainability Impact Assessment of the Forestry-Wood Chain (EFORWOOD),
EVOLution of TREEs as drivers of terrestrial biodiversity (EVOLTREE), Laboratory for Wildland Fires Sciences and Technologies in the Euro-Mediterranea Region (EUFIRELAB),
European Forest Genetic Resources Programme (EURORGEN),
An Innovative Approach of Integrated Wildland Fire Management Regulating the Wildfire Problem by the Wise Use of Fire: Solving the FIRE PARADOX,
Flexible Wood Supply Chain (FlexWood),
Monitoring of forests and environmental interactions in the European Union (FOREST FOCUS),
Increasing Sustainability of European Forests: Modelling for Security Against Invasive Pests and Pathogens under Climate Change (ISEFOR),
The network on tree improvement for multifunctional European forestry (TREEBREEDEX),
Designing Trees for the Future (TREES4FUTURE),
Teaching and Learning in Virtual Learning Environments for Water Management (WALTER).

Od 2002 r. Instytut prowadzi Niestacjonarne Studia Doktoranckie (NSD). Ogółem w czterech edycjach NSD wzięło udział 70 studentów, w tym 46 pracowników Lasów Państwowych oraz dwoje studentów z zagranicy. Dotychczas stopień doktora nauk leśnych uzyskało 25 absolwentów.
Od 2006 r. siedziba Instytutu mieści się w Sękocinie Starym.

Od 2009 r. Instytut corocznie organizuje Zimową Szkołę Leśną, która w ciągu 7 lat swojej działalności zgromadziła blisko 1600 uczestników. Inicjatywa ta cieszy się co raz większą popularnością, o czym świadczy rekordowa, wynosząca ponad 300 osób, liczba uczestników VII Sesji dotyczącej gospodarki łowieckiej.

W 2014 r. Instytut we współpracy ze Szkołą Główną Służby Pożarniczej uruchomił niestacjonarne studia podyplomowe z zakresu „Ochrony przeciwpożarowej lasu”.

Kadra naukowa Instytutu, a także certyfikowane laboratoria oraz najnowocześniejszy sprzęt, służą społeczeństwu i nauce poprzez realizację tematów badawczych i aplikacyjnych. Wyniki badań pracownicy Instytutu publikują w polskich i zagranicznych czasopismach naukowych o tematyce leśnej i przyrodniczej. Wśród nich są wydawane przez Instytut 2 kwartalniki: „Leśne Prace Badawcze” oraz wspólnie z PAN „Folia Forestalia Polonica – Series A – Forestry”.

W ramach upowszechniania wiedzy przyrodniczej i działalności na rzecz społeczeństwa, pracownicy Instytutu uczestniczą co roku w obchodach Dnia Ziemi, a swoją wiedzą dzielą się w trakcie kolejnych edycji Warszawskiego Festiwalu Nauki oraz prowadząc działalność dydaktyczną w Izbie Edukacji Leśnej.

Sali Historii Instytutu Badawczego Leśnictwa

Sali Historii Instytutu Badawczego Leśnictwa została otwarta 17 listopada 2016 r. Pomysłodawcą jej utworzenia jest Dr hab. Janusz Czerepko, dyrektor Instytutu Badawczego leśnictwa w latach 2013–2018. Stała ekspozycja prezentowana w Sali nawiązuje do historii Instytutu ale także do wspólnej historii wielu ośrodków naukowych w Polsce, zajmujących się leśnictwem. Historia Instytutu przeplata się z historią innych ważnych placówek naukowych, np. Wyższych Kursów Leśnych w Krakowie utworzonych po II wojnie światowej a później Wydziału Leśnego w Krakowie czy też wyodrębnionego z IBL Instytutu Technologii Drewna a także białowieskiej placówki naukowej – Instytutu Biologii Ssaków.

Sali Historii Instytutu Badawczego Leśnictwa

Sala Historii IBL znajduje się w budynku głównym IBL w Sękocinie Starym. Zgromadzono w niej m.in. liczne zdjęcia przedstawiające prawie 100-letnią historię Instytutu, jak również eksponaty i pamiątki przekazane przez pracowników poszczególnych zakładów naukowych IBL. W skład ekspozycji wchodzą m.in. pierwsze opracowania naukowe, pamiątki związane z Profesorem Janem J. Karpińskim przekazane przez wnuka Profesora, Pana Przemysława Szczęsnego. Zobaczyć można również wyróżnienia przyznawane pracownikom Instytutu, takie jak kordelas leśnika polskiego, odlew Medalu IBL za osiągnięcia naukowe, odlew gipsowy tablicy poświęconej pamięci Profesora Jana Jerzego Karpińskiego, popiersie Jana Teodora Hausbrandta – pierwszego Dyrektora Instytutu autorstwa Profesora Kazimierza Rykowskiego. W Sali Historii IBL wyeksponowano szereg narzędzi i urządzeń stosowanych w badaniach i pracach leśnych np. kolekcję pilarek spalinowych (udostępnioną przez Pana Zdzisława Rzecznika).

Kolekcja eksponatów zgromadzonych w Sali Historii IBL jest na bieżąco uzupełniana o kolejne pamiątki dokumentujące historię Instytutu i nauk leśnych w Polsce.