FOREST FOCUS

Opis projektu

Rozporządzenie (WE) nr 2152/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 listopada 2003 r. dotyczące monitorowania wzajemnego oddziaływania lasów i środowiska naturalnego we Wspólnocie

Cele projektu

Wspólnotowy program szeroko zakrojonego, zharmonizowanego i pełnego długofalowego monitorowania stanu lasów, został ustanowiony w celu:

• Monitorowania zanieczyszczeń powietrza i wpływu zanieczyszczeń powietrza oraz innych czynników mających wpływ na lasy takich jak, czynniki biotyczne i abiotycznych oraz czynników pochodzenia antropogenicznego;
• Monitorowania pożarów leśnych ich przyczyn i skutków;
• Zapobiegania pożarom lasów;
• Oceny potrzeb rozwoju monitoringu gleb, wiązania węgla, wpływu zmian klimatu, różnorodności biologicznej jak również funkcji ochronnych lasu;
• Ciągłej oceny skuteczności monitoringu kondycji lasów i dalszego rozwoju programów monitoringu.

Charakterystyka projektu

Monitoring lasu, w postaci w jakiej funkcjonuje obecnie w Polsce i Europie wywodzi się z potrzeby śledzenia zmian stanu lasu w okresie narastania procesu jego zamierania, które wystąpiło na przełomie lat 70-tych i 80-dziesiątych na znacznych obszarach leśnych w wielu krajach Europy. W powszechnej opinii, główną przyczyną tego zjawiska były wysokie koncentracje zanieczyszczeń powietrza.

Z uwagi na przemieszczania się zanieczyszczeń powietrza poza granice kraju, w którym zostały wyemitowane, problem ich oddziaływań na lasy ma charakter ogólnoeuropejski. Konieczność monitorowania zjawisk zachodzących w lasach spowodowała zainicjowanie przez Europejska Komisje Gospodarczą ONZ prac nad Konwencją o Transgranicznym Przemieszczaniu się Zanieczyszczeń Powietrza na Dalekie Odległości. Konwencja ta weszła w życie w 1979 roku. Państwa sygnatariusze tej konwencji, w tym Polska, zobowiązały się do redukcji emisji zanieczyszczeń powietrza do atmosfery i oceny oddziaływania zanieczyszczeń powietrza na lasy. W 1985 roku, w ramach Konwencji zapoczątkowano Międzynarodowy Program Oceny i Monitoringu Wpływu Zanieczyszczeń Powietrza na Lasy (ICP-Forests ). W roku 1986 Unia Europejska wydała rozporządzenie pt. „European Scheme on the Protection of Forest Against Atmospheric Pollution” (Council Regulation (EEC) No 3528/86) w celu wzmożenia ochrony lasów. Rozporządzenie to wraz z późniejszymi nowelizacjami stanowiło pierwszą regulację prawną stanowiącą podstawy monitoringu lasu w Europie. Rozporządzenia 2152/2003 Forest Focus, które obowiązuje Polskę od 1 maja 2004 roku jest kontynuacją i rozwinięciem rozporządzenia z 1986 roku.

Intencją Rozporządzenia Forest Focus [(EC) N° 2152/2003] jest rozszerzenie ram programu monitorowania lasów, obejmującego dotychczas głównie ich ochronę przed zanieczyszczeniami atmosfery oraz pożarami, o monitoring interakcji środowiskowych w lasach Wspólnoty. Artykuł 6 Rozporządzenia pozwala Komisji oraz krajom członkowskim Unii na podjęcie badań, projektów demonstracyjnych i innych działań pozwalających poszerzyć wiedzę na temat stanu lasów i innych obszarów zalesionych, jak również na temat wzajemnych relacji między ich stanem a naturalnymi i antropogenicznymi czynnikami stresu.

Jednym z takich działań jest realizowany przez wszystkie kraje członkowskie Unii projekt demonstracyjny BioSoil, w ramach którego zostanie między innymi wykonana inwentaryzacja właściwości gleb oraz różnorodności biologicznej na stałych powierzchniach obserwacyjnych (SPO) I rzędu w sieci 16×16 km. Jest to jak dotąd największe przedsięwzięcie związane z monitorowaniem gleb i różnorodności biologicznej realizowane w całej Unii Europejskiej. Jego rezultaty będą podstawą rozwoju programu monitorowania interakcji środowiskowych w lasach Europy.

Istotną cechą systemu monitoringu lasu w Europie opartego na rozporządzeniach 3528/86 i 2152/03 jest jego związek z ogólnoeuropejskim programem monitoringu lasu ICP-Forests. Program ten stworzył metodyczne podstawy funkcjonowania systemu i gwarantuje harmonizację metod badawczych we wszystkich krajach Europy w tym w krajach członkowskich Unii Europejskiej. Od 1989 roku Polska uczestniczy w programie ICP-Forests wykorzystując metodyczne rekomendacje programu i przesyłając do centrum koordynacyjnego zebrane dane. Realizacja rozporządzenia Forest Focus jest w dużej mierze kontynuacją i rozwinięciem funkcjonującego w Polsce monitoringu lasu realizowanego w Polsce w ramach programu ICP-Forests.

Program FOREST FOCUS umożliwia Państwom Członkowskim prowadzenie badań w sprawie identyfikowania przyczyn i dynamiki pożarów lasów, jak również ich wpływu na lasy. Badania te uzupełniają działania i środki odnoszące się do pożarów lasów podjęte zgodnie z decyzją 1999/847/WE, rozporządzeniem (WE) nr 1257/1999 oraz rozporządzeniem (EWG) nr 1615/89. Ponadto aż do 31 grudnia 2005 r. kampanie mające na celu podniesienie świadomości i specjalne szkolenia dla agentów zaangażowanych w zapobieganie pożarom są finansowane oddzielnie zgodnie z przepisami art. 13 ust. 1, chyba że takie środki są uwzględnione w programach rozwoju obszarów wiejskich.

Wykorzystując osiągnięcia rozporządzenia (EWG) nr 2158/92, program kontynuuje i dalej rozwija system informacji w celu zebrania porównywalnych informacji na temat pożarów lasów na poziomie wspólnotowym (System Informacji o Pożarach Lasów).

Dla realizacji celów program jest rozwijany poprzez badania, eksperymenty, projekty demonstracyjne, testowanie na bazach pilotażowych oraz poprzez ustanowienie nowych działań monitorowania.

Państwa Członkowskie wdrażają program monitoringu lasu poprzez programy narodowe, które są zatwierdzane przez Komisję Europejską. Polska złożyła w 2004 roku krajowy program monitoringu lasu na lata 2004 – 2006 i został on zaakceptowany przez Komisję Europejską. Umożliwia to – dla powierzchni obserwacyjnych realizowanych w sieci 16 x 16 km – uzyskanie refinansowania poniesionych kosztów w wysokości do 50% dla rutynowych prac prowadzonych w sieci powierzchni monitoringu lasu i do 75% w przypadku prac pilotażowych. Dla potrzeb krajowych zasadne jest zagęszczenie sieci powierzchni obserwacyjnych do 8 x 8 km, gwarantujące uzyskanie terytorialnie zróżnicowanego obrazu stanu zdrowotnego lasu.

W latach 2007 – 2013 w Unii Europejskiej będzie obowiązywało rozporządzenie Life +. W rozporządzeniu tym monitoring lasu wymieniany jest jako jeden z priorytetów.

Prace prowadzone przez IBL

Systemu monitoringu lasu w Polsce jest realizowany w ścisłym związku z ogólnoeuropejskim programem monitoringu lasu ICP-Forests i rozporządzeniem Unii Europejskiej Forest Focus. Od 1989 roku Polska uczestniczy w programie ICP-Forests wykorzystując metodyczne rekomendacje programu międzynarodowego i przesyłając do centrum koordynacyjnego dane, które zamieszczane są w corocznych raportach dotyczących stanu lasu w Europie.

czytaj więcej>>

Programem FOREST FOCUS w ramach ochrony przeciwpożarowej objęte są przede wszystkim lasy zarządzane przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe (PGL LP), zajmujące 78,4% powierzchni lasów w Polsce oraz przez Parki Narodowe (PN), zajmujące 2% powierzchni lasów, czyli ponad 80% wszystkich lasów Polski, w których prowadzona jest planowa ochrona przeciwpożarowa lasów. W pozostałych lasach, głównie należących do osób fizycznych, nie prowadzi się planowej ochrony przeciwpożarowej. Mimo to wszystkie te lasy są monitorowana przez PGL LP, które również uczestniczą w akcjach gaszenia zaistniałych tam pożarów.

czytaj więcej>>

Zakres uczestnictwa IBL

Systemu monitoringu lasu w Polsce jest realizowany w ścisłym związku z ogólnoeuropejskim programem monitoringu lasu ICP-Forests i rozporządzeniem Unii Europejskiej Forest Focus. Od 1989 roku Polska uczestniczy w programie ICP-Forests wykorzystując metodyczne rekomendacje programu międzynarodowego i przesyłając do centrum koordynacyjnego dane, które zamieszczane są w corocznych raportach dotyczących stanu lasu w Europie.

W skład programu monitoringu lasu wchodzi:

1. Monitoring uszkodzeń drzewostanów – coroczne obserwację i pomiary w sieci SPO I (Stałe Powierzchnie Obserwacyjne I rzędu), 8 x 8 km w wieku powyżej 20 lat oraz na 148 SPO II (Stałe Powierzchnie Obserwacyjne II rzędu) obejmujące obserwacje cech morfologicznych koron drzew i pomiar pierśnic drzew. Ocena morfologiczna obejmuje następujące parametry: defoliację, odbarwienie, najmłodszy odbarwiony rocznik igliwia, długość igliwia lub wielkość liści, proporcje przyrostu pędów, typ przerzedzenia korony, udział martwych gałęzi, pędy wtórne, urodzaj nasion.

2. Symptomy i przyczyny uszkodzenia – coroczna obserwacja symptomów ich lokalizacji i zasięgu oraz wskazanie przyczyn.

3. Monitoring różnorodności biologicznej – ocena składu florystycznego runa, jego struktury poziomej i różnorodności biologicznej runa (w tym mchów i porostów) wraz z oceną odnowień naturalnych wg opracowanej w 1996 roku metodyki na 148 SPO II rzędu w okresach pięcioletnich. (BioSoil Biodiversity).

4. Monitoring gleb – analizy chemiczne próbek zbiorczych gleb ze 148 SPO II rzędu co 4 lata. Z każdej powierzchni pobór próbek z 9 otworów rozmieszczonych po przekątnej powierzchni z każdego odwiertu pobór próbek z 6 głębokości. Łączna liczba próbek wynosi 888. Analizy obejmują: oznaczanie całkowitej zawartości azotu (w części próbek) metodą Kjeldahla, oznaczanie kwasowości wymiennej w wyciągu BaCl2 metodą miareczkowania do pH 7,8 oraz oznaczanie zasadowych i kwasowych kationów wymiennych (Ca, Mg, K, Na, Al, Fe, Mn) w wyciągu BaCl2. Na SPO I rzędu w okresach nieregularnych. (Biosoil Soil)

5. Monitoring chemizmu aparatu asymilacyjnego drzew – pobór próbek igliwia i liści z drzew próbnych na 148 SPO II rzędu w celu dokonania oceny składu chemicznego w okresach czteroletnich. Oznaczenie całkowitej zawartości N,P, K, Ca, Mg, S, B, Fe, Mn, Zn, Al., Pb, Cd, Cu – mineralizacja w mieszaninie stężonych kwasów (HNO3, HClO4), oznaczanie techniką ICP-OES, oznaczanie całkowitej zawartości metali ciężkich w liściach techniką HGA-AAS, oznaczanie całkowitej zawartości azotu w liściach metodą Kjeldahla.

6. Pomiary miąższości drzewostanów i przyrostu drzewostanów – przeprowadzany w 5 latach cyklach, pomiar miąższości drzewostanów na 148 SPO II rzędu.

7. Monitoring depozytu zanieczyszczeń – pomiar depozytu zanieczyszczeń na 148 SPO II rzędu obejmujący:

– Pomiary gazowe: W każdym miesiącu analizowanie 444 próbek. Określenie zawartości SO2 i NO2 metodą pasywną. Przygotowanie 444 próbników do ekspozycji w następnym miesiącu;

– Ogólny depozyt mokry: Analiza 148 próbek miesięcznie obejmująca określenie: pH, Ca, Mg, K, Na, NH4, Fe, Mn. Al., NO3, SO4 ,Cl;

– Depozyt metali ciężkich: Oznaczanie metali ciężkich Cd, Cu, Pb, Zn w wodach opadowych ze 148 SPO raz w miesiącu.

8. Monitoring opadów podkoronowych i roztworów glebowych – pobór próbek i analizy chemiczne z 15 chwytników podkoronowych, 6 chwytników wód spływających po pniu i 20 lizymetrów do pobierania roztworów glebowych na dwóch głębokościach( po 10 na każdej głębokości) w cyklu dwutygodniowym. Analizy obejmują: pH, Ca, Mg, K, Na, NH4, Fe, Mn, Al., NO3, SO4 ,Cl, Cd, Cu, Pb, Zn. Na jednej SPO II rzędu w Nadleśnictwie Chojnów.

9. Monitoring warunków klimatycznych – na 6 SPO II rzędu.

Monitoring lasu jest obecnie w trakcie przebudowy. Przebudowa zmierza do integracji stałych powierzchni obserwacyjnych I rzędu z wielkoobszarową inwentaryzacją stanu lasu, zastąpienie monitoringu entomologicznego i fitopatologicznego monitoringiem uszkodzeń biotycznych w porozumieniu z Zespołami Ochrony Lasu oraz utworzenia 9 stałych powierzchni obserwacyjnych z poszerzonym programem badawczym o pomiary opadów przesiąkających przez korony drzew, roztworów glebowych i parametrów meteorologicznych w kooperacji z badaniami hydrologicznymi małych leśnych zlewni.

Dane monitoringu lasu przekazywane są: Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych (DGLP), Regionalnym Dyrekcjom Lasów Państwowych (RDLP), Zarządowi i Oddziałom Biura Urządzania Lasu i Gospodarki Leśnej (BULiGL), Zespołom Ochrony Lasu (ZOL), Wydziałom Leśnym Wyższych Uczelni, Generalnemu Inspektoratowi Ochrony Środowiska (GIOŚ), Wojewódzkim Inspektoratom Ochrony Środowiska (WIOŚ), Departamentowi Leśnictwa Ochrony Przyrody i Krajobrazu w Ministerstwie Środowiska, Generalnemu Urzędowi Statystycznemu (GUS), a także instytucjom międzynarodowym: ICP-Forests (Hamburg, Niemcy), i JRC- Wspólne Centrum Badawcze Unii Europejskiej (Ispra, Włochy).

Wykonawcy projektu

MONITORING LASU

Zakład Urządzania i Monitoringu Lasu
mgr inż. Jerzy Wawrzoniak
tel. 22 7150 657
fax. 22 7200 397

Zakład Ochrony Lasu
dr inż. Marek Dobrowolski
mgr inż. Sławomir Ślusarski
tel. 22 7153 831
fax. 22 7153 557

Zakład Fitopatologii Leśnej
dr inż. Paweł Lech
tel. 22 7150 825
fax. 22 7150 558

 

BIOSOIL

Zakład Siedliskoznawstwa
dr inż. Józef Wójcik (BioSoil Soil)
tel. 22 7150 510
dr inż. Janusz Czerepko (BioSoil Biodiversity)
tel. 22 7150 538
fax. 22 7150 539

 

POŻARY LASÓW
Samodzielna Pracownia Ochrony Przeciwpożarowej Lasu
dr inż. Barbara Ubysz
dr inż. Józef Piwnicki
dr inż. Ryszard Szczygieł
tel. 22 7150 430
fax. 22 7150 422

Partnerzy