Prognozowanie zagrożenia drzewostanów dębowych przez ważniejsze gatunki owadów liściożernych

19 października 2017 r. w Instytucie Badawczym Leśnictwa w Sękocinie Starym odbyło się seminarium naukowe dotyczące możliwości prognozowania zagrożenia drzewostanów dębowych przez ważniejsze gatunki owadów liściożernych (foliofagicznych)

Seminarium było okazją do podsumowania wyników badań projektu finansowanego przez Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych w latach 2013–2017.

Dr hab. Janusz Czerepko, dyrektor Instytutu Badawczego Leśnictwa

Dr hab. Janusz Czerepko, dyrektor Instytutu Badawczego Leśnictwa powitał przybyłych gości, przedstawicieli Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych w Warszawie, regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych w: Poznaniu, Wrocławiu, Katowicach i Warszawie, nadleśnictw: Włoszakowice, Lidzbark, Rudka, Wołów i Żmigród, Zespołów Ochrony Lasu w: Radomiu, Łopuchówku, Wrocławiu, Olsztynie i Opolu, Kampinoskiego Parku Narodowego, Wydziału Leśnego SGGW w Warszawie, Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, a także redakcji dwutygodnika „Las Polski”.

Dalszą część seminarium prowadziła dr hab. Iwona Skrzecz, kierownik Zakładu Ochrony Lasu IBL.

Dr inż. Tomasz Jaworski z Zakładu Ochrony Lasu IBL, kierownik projektu

Dr inż. Tomasz Jaworski, kierownik projektu, przybliżył uczestnikom seminarium problematykę występowania szkód w drzewostanach dębowych powodowanych przez owady liściożerne, konsekwencje tego zjawiska, a także możliwości jego prognozowania. Dotychczas, pomimo podejmowania prób opracowania metod prognostycznych, nie ma jednolitej, miarodajnej metody oceny zagrożenia powodowanego przez foliofagi dębu.

Dr hab. Lidia Sukovata z Zakładu Ochrony Lasu IBL

W dalszej części seminarium wygłoszonych zostało 6 referatów przez współautorów projektu, które obejmowały większość zagadnień stanowiących przedmiot badań. Dr hab. Lidia Sukovata przedstawiła wyniki badań nad możliwościami wykorzystania pułapek feromonowych do prognozowania zagrożenia przez motyle z rodziny zwójkowatych (Tortricidae) związanych z dębem. W trakcie kilkuletnich badań ta grupa owadów nie powodowała większego zagrożenia na powierzchniach badawczych. Niemniej w ramach badań określono optymalny typ pułapki, jaka powinna być stosowana do monitorowania stanu populacji zwójek i ewentualnego prognozowania zagrożenia ze strony tych owadów. Wskazano także możliwości prognozowania zagrożenia przez zwójki na podstawie danych literaturowych, jak również sformułowano wniosek o konieczności udoskonalenia aktualnie produkowanych syntetycznych feromonów gatunków uznawanych za ważne w leśnictwie.

Mgr inż. Sławomir Ślusarski z Zakładu Ochrony Lasu IBL

Mgr inż. Sławomir Ślusarki wygłosił prezentację dotyczącą możliwości wykorzystania metody poszukiwania w ściółce i glebie stadiów rozwojowych foliofagów do oceny przyszłego zagrożenia drzewostanów dębowych. Pomimo dwuletnich badań na kilkunastu powierzchniach badawczych, metoda ta nie dawała zadowalających wyników, co było spowodowane niskim poziomem populacji foliofagów, jak również trudnościami technicznymi wykonania prac. W konkluzji stwierdzono, że znaczenie tej metody w prognozowaniu zagrożenia drzewostanów dębowych jest niewielkie.

Dr inż. Grzegorz Tarwacki z Zakładu Ochrony Lasu IBL

W dalszej części seminarium przedstawione zostały wyniki badań nad możliwościami wykorzystania pułapek do odławiania dorosłych motyli miernikowców (Geometridae). W ramach badań testowano dwa typy pułapek instalowanych na pniach drzew, służących do odławiania samic miernikowców, które wchodzą w korony drzew w celu złożenia jaj. Ponadto testowano dwa rodzaje pułapek bezlepowych z substancją wabiącą – feromonem Operodor – służących do odłowu samców piędzików (Operophtera), a także pułapki instalowane na ziemi – odławiające owady wylęgające się w ściółce. Najlepszą efektywnością odłowu samic miernikowców cechowały się pułapki kołnierzowe instalowane na pniach drzew, podczas gdy skuteczność obu rodzajów pułapek feromonowych była porównywalna. Pułapki naziemne cechowały się niską przydatnością do badań. W toku dalszych badań wykazano wyraźne powiązanie liczebności samców i samic miernikowców z przyszłą defoliacją drzewostanu, co pozwala optymistycznie ocenić możliwości opracowania metody prognostycznej dla tej grupy owadów.

Dr inż. Marek Kamola, kierownik Zespołu Ochrony Lasu w Opolu

Pan Mirosław Maciąg z Zespółu Ochrony Lasu w Łopuchówku

Kolejnym badanym zagadnieniem była ocena przydatności tzw. „metody wazonowej” do oceny zagrożenia drzewostanów dębowych. W metodzie tej, zebrane pod koniec zimy lub wczesną wiosną pędy umieszcza się w pojemnikach z wodą w ogrzewanych pomieszczeniach celem przyśpieszenia ich rozwoju i oceny liczebności znajdujących się na nich larw foliofagów. Przeprowadzone na szeroką skalę badania z wykorzystaniem analogicznej metody zbioru i hodowli pozwoliły na uzyskanie informacji o składzie gatunkowym i zagęszczeniu foliofagów w obrębie poszczególnych powierzchni badawczych. Zaobserwowano także wyraźne zróżnicowanie zagęszczenia larw w różnych partiach korony, co może mieć istotne znaczenie przy ocenie zagrożenia na podstawie tej metody. Ostatecznie jednak, nie znaleziono ścisłej zależności pomiędzy liczebnością foliofagów na ściętych pędach a przyszłą defoliacją, co sugeruje, że ocena zagrożenia na podstawie tej metody może być obarczona dużym błędem.

Pan Maciej Stasiak, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska

Jednym z badanych wątków były możliwości wykorzystania informacji o ilości ekskrementów produkowanych przez foliofagi do oceny ich zagęszczenia, a pośrednio – do oceny zagrożenia drzewostanu. Metoda ta bywa niekiedy wykorzystywana przy ocenie liczebności niektórych foliofagów sosny, a rzadziej także gatunków związanych z drzewami liściastymi. Na podstawie uzyskanych wyników badań, nie znaleziono zależności pomiędzy analizowanymi parametrami (masa i liczba odchodów) a przyszłym zagrożeniem drzewostanu, co dyskwalifikuje tę metodę w przypadku drzewostanów dębowych.

Pan Zbigniew Filipek, Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych

Końcowym elementem seminarium było zaprezentowanie propozycji nowej metody prognozowania w oparciu o liczebność samic miernikowców stwierdzonych w pułapkach kołnierzowych. Opracowano w tym celu model, obrazujący zależność defoliacji od liczby samic przypadających na 1 cm obwodu pnia drzewa. Określono liczbę samic, przy której należy spodziewać się defoliacji drzewostanu na poziomie odpowiednio: do 30%, 31–60%, 61–90% i ponad 90%. Nowa metoda może stać się jednolitym narzędziem oceny zagrożenia drzewostanów dębowych przez miernikowce w Polsce. Propozycja tej metody wymaga jednak dalszej weryfikacji, która może przyczynić się do optymalizacji i udoskonalenia prognozy zagrożenia drzewostanów dębowych ze strony miernikowców.

Uczestnicy seminarium

W obszernej dyskusji głos zabierali przedstawiciele jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych, GIOŚ, parków narodowych zwracając uwagę na duże znaczenie optymalizacji prognozy zagrożenia drzewostanów dębowych, metod ograniczania szkód powstałych w wyniku gradacji foliofagów, jak i wpisujących się celów podjętych badań i uzyskanych wyników na potrzeby praktyki leśnej. Ustalono, iż nowa metoda będzie testowana i udoskonalana w wybranych nadleśnictwach, pod naukową osłoną IBL.

Opracowanie: dr inż. Tomasz Jaworski

Zdjęcia: Leszek Kruczek