VII Sesja Zimowej Szkoły Leśnej

W dniach 17–19 marca 2015 r. odbyła się VII Sesja Zimowej Szkoły Leśnej przy Instytucie Badawczym Leśnictwa, której współorganizatorem była Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych.

W trzydniowym spotkaniu uczestniczyło ponad trzysta osób. Tak duże zainteresowanie wynikało z wiodącego tematu tegorocznej sesji – „Łowiectwo w zrównoważonej gospodarce leśnej”, zaproponowanego przez Radę Programową Zimowej Szkoły Leśnej przy IBL. Uczestniczyli w niej przedstawiciele Lasów Państwowych – DGLP, RDLP i nadleśnictw, myśliwi i działacze Polskiego Związku Łowieckiego, liczne grono naukowców oraz media.

Senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej: Stanisław Gorczyca i Stanisław Hodorowicz

Wśród gości honorowych należy wymienić senatorów RP: Stanisława Gorczycę i Stanisława Hodorowicza, podsekretarza stanu w Ministerstwie Środowiska dr. Piotra Otawskiego, dyrektora Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej dr. inż. Janusza Dawidziuka, dziekanów wydziałów leśnych, tj. SGGW w Warszawie – prof. dr. hab. Michała Zasadę, Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie – prof. dr. hab. Stanisława Orła i Prorektora Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie – dr. hab. Stanisława Małka, Prezesa Zarządu Krajowej Rady Izb Rolniczych Wiktora Szmulewicza, prof. dr. hab. Zygmunta Jasińskiego – Wiceprezesa Zarządu Głównego Polskiego Związku Łowieckiego i prof. dr. hab. Henryka Okarmę – Dyrektora Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie.

Tegoroczne obrady zostały podzielone na sześć bloków tematycznych:
I. Prawo i organizacje łowieckie.
II. Stan i struktura gatunkowa zwierzyny.
III. Ekologiczne aspekty łowiectwa.
IV. Relacje – las a zwierzyna.
V. Gospodarcze aspekty łowiectwa.
VI. Społeczne funkcje łowiectwa.

Zastępca Dyrektora Generalnego LP ds. Gospodarki Leśnej dr inż. Janusz Zaleski i Główny Konserwator Przyrody dr Piotr Otawski

Referat wprowadzający poświęcony relacjom pomiędzy łowiectwem a ochroną przyrody wygłosił dr Piotr Otawski – Główny Konserwator Przyrody. Podkreślił jak niezwykle ważnym instrumentem zarządzania zasobami przyrody ożywionej jest łowiectwo i poddał pod rozwagę czy instrumenty prawne zdefiniowane w prawie łowieckim w wystarczającym stopniu zabezpieczają skuteczną ochronę i racjonalne gospodarowanie zasobami zwierzyny łownej w Polsce.
Zastępca Dyrektora Generalnego LP dr inż. Janusz Zaleski w swoim referacie przedstawił „Rolę łowiectwa w zrównoważonej gospodarce leśnej”. Według Dyrektora dla prawidłowego funkcjonowania łowiectwa w Polsce, które nie powodowałoby konfliktów na styku z gospodarką leśną, należy:
1) związać wielkość pozyskania zwierzyny ze szkodami w uprawach i odnowieniach leśnych,
2) wyodrębnić obszary leśne z łowiectwem, jako dominującą funkcją użytkowania lasu,
3) zrezygnować ze sporządzania wieloletnich planów hodowli zwierzyny,
4) zmienić okresy polowań, być może umożliwić polowania nocne,
5) określić ekonomiczne skutki zbyt dużych stanów zwierzyny i informować o tym społeczeństwo,
6) zaprzestać dokarmiania, ograniczając je tylko do okresów ekstremalnie trudnych dla zwierzyny,
7) zwiększyć wpływ nadleśniczych na plany łowieckie.

Problemy z jakimi borykają się inne kraje Europy, przedstawili goście zagraniczni: dr Stefano Mattioli – Uniwersytet w Sienie (wespół z prof. dr. hab. Ryszardem Dzięciołowskim z SGGW) modele łowiectwa w Europie, prof. Marco Apollonio z Uniwersytetu w Sasari – rozmieszczenie i dynamikę populacji kopytnych w Europie, dr Marco Heurich z Bawarskiego Parku Narodowego – wpływ gospodarki łowieckiej na różnorodność biologiczną, prof. Andras Nahlik z Instytutu Nauk o Ziemi i Środowisku w Sopronie – analizę zysków i strat w leśnictwie i łowiectwie, Elbert Gleich z Brandenburskiego Związku Łowieckiego – metody szacowania szkód powodowanych przez zwierzynę w lasach Brandenburgii, a Karen Marie Mathisen reprezentująca Uniwersytet Przyrodniczy w Evenstad – problemy związane z gospodarowaniem populacją łosi oraz szkodami czynionymi przez nie w Norwegii.

 
Dr Stefano Mattioli z Uniwersytetu w Sienie i prof. Marco Apollonio z Uniwersytetu w Sasari

 
Dr Marco Heurich z Bawarskiego Parku Narodowego i prof. Andras Nahlik z Instytutu Nauk o Ziemi i Środowisku w Sopronie

 
Egbert Gleich z Brandenburskiego Związku Łowieckiego i Karen Marie Mathisen z Uniwersytetu Przyrodniczego w Evenstad

Łowiectwo towarzyszyło człowiekowi od zarania dziejów i na przestrzeni wieków podlegało ewolucji. Obecnie w Europie ma ono charakter w dużej mierze działalności rekreacyjnej i hobbystycznej. Ale w ocenie dr. inż. Bogdana Balika z Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych nie powinno się zapominać także o wymiarze finansowym łowiectwa, gdyż w Europie zajmuje się nim ponad 7 milionów osób, a w samej Unii Europejskiej stwarza ono 120 tysięcy miejsc pracy.
Aktywność uczestników Szkoły uwidoczniła się w ożywionych i wielowątkowych dyskusjach zmierzających do określenia kompromisu pomiędzy racjonalną gospodarką leśną, ochroną przyrody i gospodarką łowiecką. W trakcie dyskusji uwidoczniło się wiele wciąż nie rozwiązanych problemów, np.: jak rzetelnie i sprawnie wypłacać odszkodowania łowieckie, jak zachęcić młodzież do uprawiania myślistwa, jak skutecznie realizować plany pozyskania zwierzyny, jak ograniczyć wciąż utrzymujące się duże szkody w uprawach i młodnikach? Pod rozwagę poddano również problemy, z którymi trzeba będzie się zmierzyć w najbliższej przyszłości: choćby ze statusem łosia i wilka – zwierząt chronionych, których liczebność w ostatnich latach bardzo się zwiększyła.

Obrady podsumował jak zwykle przewodniczący Rady Programowej Zimowej Szkoły Leśnej, prof. dr hab. Andrzej Klocek – inicjator Szkoły. We wnioskach przez niego przedstawionych znalazły się zarówno stwierdzenia o charakterze ogólnym, jak i bardzo szczegółowe. Do tych pierwszych należy konstatacja o istniejącym od dawna konflikcie pomiędzy łowiectwem a leśnictwem, związanym z tym, że leśnictwo od początku kieruje się zasadą trwałego gospodarstwa leśnego, co zobowiązuje leśników do utrzymania ciągłego rytmu odnawiania lasu i jego użytkowania. Główną przeszkodą w takim działaniu jest nadmierna liczebność zwierzyny. Zjawisko zwiększania się populacji niektórych europejskich gatunków ssaków kopytnych i zajmowania przez nie coraz większego obszaru jest dzisiaj faktem. Dotyczy to zwłaszcza jeleniowatych i dzików, co rodzi określone konsekwencje ekologiczne, ekonomiczne i społeczne – takie jak zwiększenie szkód w rolnictwie i leśnictwie oraz wypadków drogowych z udziałem zwierząt. Jeżeli spojrzy się na statystyki, to w samym tylko roku 2012 Lasy Państwowe wydały na ochronę przed zwierzyną ponad 185 mln zł. Łączna długość ogrodzeń wynosiła 98 tys. km, a powierzchnia ogrodzonych lasów osiągnęła obszar 185 tys. ha.
Z kolei pozytywnym zjawiskiem związanym ze zwiększającą się liczebnością zwierzyny jest odnowienie populacji drapieżników. Równocześnie należy podkreślić, że od lat siedemdziesiątych notuje się w Europie systematyczny spadek liczebności zwierzyny drobnej (zająca, kuropatw). Przy czym przyczyny zarówno wzrostu liczebności kopytnych, jak i spadku liczebności zwierzyny drobnej nie są jednoznaczne i w wystarczającym stopniu poznane.
W zakresie rozwiązań organizacyjnych i prawnych, stwierdzono, że współczesne łowiectwo funkcjonuje według rewirowego, bądź licencyjnego systemu. Ten pierwszy obowiązuje w większości krajów europejskich, gdzie zwierzyna w stanie wolnym uważana jest za własność niczyją. Jedynie w Polsce, na Węgrzech, w Rumunii, Portugalii, Słowenii i Chorwacji zwierzyna uznawana jest za własność państwa. System licencyjny natomiast obowiązuje w Grecji i częściowo we Włoszech.
W Polsce prawo łowieckie (uchwalone w roku 1995) przejęło wypracowane w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku trzy zasady: 1) zwierzyna w stanie wolnym jest własnością państwa; 2) Polski Związek Łowiecki jest ogólnokrajową i jedyną organizacją łowiecką; 3) koła łowieckie prowadzą gospodarkę w formie dzierżawy. Nowe rozwiązania sprowadzają się natomiast do uznania łowiectwa za element ochrony środowiska przyrodniczego, utworzenia Państwowej Straży Łowieckiej i zaostrzenia kar za przestępstwa łowieckie.
Wskazano także na finansowy wymiar łowiectwa w skali europejskiej i krajowej. W 2003 r. w 16 krajach Europy dochody z łowiectwa stanowiły 30% dochodów ze sprzedaży innych niż drewno produktów leśnych. Dochody z tytułu opłaty za dzierżawę obwodów wynosiły w Holandii 11-19 €/ha, w Niemczech 3-31 €/ha, w Finlandii 0,19-0,39 €/ha, w Polsce – 0,11 €/ha. Wynik finansowy ośrodków hodowli zwierzyny w 2013 r. w Polsce wyniósł 4,7 mln zł, co stanowiło około 1% wyniku całej organizacji (OHZ) przy jej przychodach 50,7 mln zł z gospodarki łowieckiej. Tymczasem w Austrii udział przychodów z gospodarki łowieckiej w spółce Austriackie Lasy Państwowe osiągnął w 2013 r. 8,5 mln € ogólnych przychodów spółki. Natomiast lasy państwowe w Bawarii, o powierzchni nieco ponad 800 tys. ha, osiągnęły w 2013 r. przychód ze sprzedaży polowań i dziczyzny 5,5 mln €.
Ważnym tematem, żywo dyskutowanym podczas Zimowej Szkoły, i odzwierciedlonym we wnioskach były także choroby dzikich zwierząt, a zwłaszcza przykład afrykańskiego pomoru świń (ASF), który uwidacznia, jak ważne są rozwiązania prawne zapobiegające rozprzestrzenianiu się chorób. Krajowe zaniedbania w tym zakresie (brak stosownego prawa) spowodowały trwający blisko rok paraliż decyzyjny i niemożność podjęcia stosownych działań profilaktycznych. W tej sytuacji pozytywnie oceniono działania Lasów Państwowych, które w ośrodkach hodowli zwierzyny dokonały istotnej redukcji dzików. Zwrócono także uwagę na niedoceniane i często niezbyt dobrze znane dziedzictwo kulturowe związane z łowiectwem oraz na bardzo małe zainteresowanie społeczeństwa tymi sprawami. W innych krajach Europy sytuacja w tym względzie wygląda znacznie lepiej.

Trzydniowe obrady podsumował Dyrektor IBL, dr hab. Janusz Czerepko, zachęcając zebranych do przesyłania wniosków i spostrzeżeń na temat siódmej Sesji, a także propozycji tematycznych przyszłorocznej Zimowej Szkoły Leśnej.

Uczestnicy i goście Zimowej Szkoły Leśnej mieli okazję obejrzeć wystawę „Łowiectwo w zbiorach Biblioteki IBL”. Wystawa ta będzie czynna jeszcze do końca kwietnia 2015 roku.

Opr. Artur Sawicki, Tomasz Zygmont
Zdjęcia: Artur Sawicki, Marcin Klisz