Ocena i wykorzystanie istniejących powierzchni badawczych jako bazy selekcyjnej do wyboru drzew elitarnych i realizacji specjalnych programów hodowli selekcyjnej drzew leśnych

Opis projektu

Instytucje tworzące konsorcjum „DendroGen” dysponują rozległą bazą powierzchni doświadczalnych z najważniejszymi gatunkami drzew leśnych. Zostały one założone w ramach projektów badawczych finansowanych głównie przez Lasy Państwowe a ich wartość wzrasta z wiekiem. Badania proweniencyjne i rodowe oraz doświadczenia zakładane w ramach programu testowania potomstwa drzewostanów wyselekcjonowanych (WDN), drzew matecznych (DD), plantacji nasiennych (PN) i plantacyjnych upraw nasiennych (PUN) w oparciu o metody genetyki klasycznej pozwalają na identyfikację cennych populacji, wykazujących nie tylko dobre cechy wzrostowe, ale również wysoki potencjał adaptacyjny. Badania te służą zachowaniu leśnych zasobów genowych, określeniu możliwości przemieszczania leśnego materiału rozmnożeniowego i hodowli selekcyjnej drzew leśnych. Jak dotąd, jednak, brak jest zbiorczej analizy doświadczeń z całej Polski prowadzonych przez różne instytucje naukowe.

Obecnie, wywierana jest coraz większa presja społeczna na ograniczenie wyrębu w lasach ze względu na funkcje pozaprodukcyjne, z drugiej natomiast strony wzrasta zapotrzebowanie na drewno. Można przypuszczać, że możliwości pozyskania drewna mogą w najbliższym czasie zostać istotnie ograniczone choćby poprzez znaczny wzrost powierzchni lasów pełniących funkcje pozaprodukcyjne. Konsekwentne działania selekcyjne, wybór i hodowla populacji i cennych genotypów mogą w przyszłości znacznie zwiększyć zasoby drzewne oraz zaspokoić wzrastające zapotrzebowanie na surowiec drzewny. Dla osiągnięcia zysku z selekcji, należy poznać uwarunkowania genetycznie przekazywania ważnych cech z punktu widzenia hodowli selekcyjnej. Istniejące już doświadczenia genetyczne (proweniencyjne i rodowe) i Plantacyjne Uprawy Nasienne, które są uprawami rodowymi z wolnego zapylenia, pozwalają na wnioskowanie o wartości genetycznej badanego materiału. Stanowią one równocześnie doskonałą bazę do wyboru drzew elitarnych o genetycznie ugruntowanej wysokiej produktywności. Wytypowane drzewa elitarne posłużą do zakładania plantacji nasiennych 1,5 generacji oraz archiwów klonów, na bazie których będzie możliwe prowadzenie intensywnych prac selekcyjno-hodowlanych. Podstawy merytoryczne zakładania takich plantacji zawarte są w sprawozdaniu z tematu pt. „Programowanie bioróżnorodności dla plantacji nasiennych II generacji” zrealizowanego w latach 1996-2000 przez Instytut Dendrologii PAN (IDPAN) w Kórniku na zlecenie Generalnej Dyrekcji Lasów Państwowych.

Cele projektu

Cele projektu są następujące:

• Standaryzacja procedur w zakresie określania wartości hodowlanej leśnego materiału podstawowego (możliwości obiektywnej oceny i rejestracji LMP w kategorii IV przetestowany w Biurze Nasiennictwa Leśnego)
• Weryfikacja obecnie obowiązujących reguł przemieszczania leśnego materiału rozmnożeniowego,
• Pomiary i obserwacje cech przyrostowych i jakościowych drzew na istniejących powierzchniach proweniencyjnych i rodowych oraz wybór drzew elitarnych,
• Rozmnożenie wegetatywnie elitarnego materiału i umieszczenie go w plantacjach nasiennych 1,5 generacji i archiwach klonów.
• Utworzenie populacji hodowlanych w celu realizacji hodowli selekcyjnej drzew leśnych dla celów specjalnych. Hodowla selekcyjna dotyczyć będzie małych populacji (50 osobników) wybranych pod względem opisanych w „Programie zachowania leśnych zasobów genowych i hodowli selekcyjnej drzew leśnych na lata 2011-2035″ celów.

Szczegółowe cele projektu są następujące:

• Opracowanie jednolitych kryteriów wyboru drzew elitarnych na powierzchniach doświadczalnych (w tym również plantacyjnych uprawach nasiennych),
• Przegląd istniejących powierzchni badawczych dotyczących zmienności populacyjnej i rodowej drzew leśnych,
• Pomiary i obserwacje cech przyrostowych i jakościowych na wybranych powierzchniach proweniencyjnych i rodowych oraz podsumowanie wyników badań,
• Rozmnażanie wegetatywnie wyselekcjonowanego materiału i założenie plantacji nasiennych 1,5 generacji i archiwów klonów.
• Charakterystyka genetyczna wytypowanych drzew elitarnych (profile genetyczne na podstawie analizy DNA).
• Utworzenie populacji hodowlanych dla sosny zwyczajnej i dębu szypułkowego celem poprawy jakości i zwiększenia produkcyjności, poprawy cech jakościowych itp. (szczegóły w „Programie zachowania leśnych zasobów genowych i hodowli selekcyjnej drzew w Polsce na lata 2011-2035″ str. 34 i 35)
• Utworzenie populacji hodowlanych dla modrzewia dla realizacji hodowli selekcyjnej drzew leśnych dla celów specjalnych. Hodowla selekcyjna dotyczyć będzie małych populacji wybranych pod względem celów selekcji określonych w wyżej wymienionym „Programie …”.
• Weryfikacja i optymalizacja obecnie obowiązujących reguł przemieszczania leśnego materiału rozmnożeniowego.

Charakterystyka projektu

Projekt ma charakter naukowy oraz aplikacyjny.

Zakres uczestnictwa IBL

Projekt jest realizowany przez pracowników Zakładu Hodowli Lasu i Genetyki Drzew Leśnych IBL.

Wykonawcy projektu

Partnerzy

Badania prowadzone są przez Instytucje zrzeszone w konsorcjum Naukowym „DendroGen” „www.dendrogen.pl”, obejmującym:

• Instytut Badawczy Leśnictwa (koordynator projektu) – IBL,
• Instytut Dendrologii PAN w Kórniku – ID PAN,
• Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy – UKW,
• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – UAM,
• Uniwersytet Rolniczy w Krakowie – UR,
• Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie – SGGW,
• Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu – UP.